Slaapproblemen bij ouderen – 60PlusPlaza.nl

Een natuurlijke rusttoestand

Slaap is een bepaalde rusttoestand die zowel fysiek als mentaal van belang is. Tijdens de slaap vertragen allerlei systemen in ons lichaam, waardoor:

lichaamsweefsels zich kunnen herstellen;
spieren kunnen groeien (vooral tijdens de jeugd);
het immuunsysteem zich kan versterken;
het geheugen goed kan blijven functioneren;
emotionele problemen beter verwerkt kunnen worden.

Slaapfasen

Slaap bestaat uit een aantal zogenaamde slaapfasen. Het lichaam doorloopt deze slaapfasen meerdere keren gedurende de nacht, waarbij de lengte van elke fase varieert afhankelijk van leeftijd en andere factoren.
We zullen zien dat als bepaalde fasen niet goed worden doorlopen er slaapproblemen kunnen ontstaan. We richten ons in deze cursus vooral op slaapproblemen die ouderen ervaren. In het algemeen geldt dat hoe ouder men is, hoe meer slaapproblemen er zich kunnen voordoen. Chronische slapeloosheid (insomnie) komt helaas bij ouderen veel voor en heeft een sterke impact op de kwaliteit van het leven. Er zijn nog veel vraagtekens bij het behandelen van deze problemen. In deze cursus bespreken we een aantal mogelijkheden om deze problemen te lijf te gaan. Naast slapeloosheid kunnen we te maken krijgen met ademhalingsproblemen (apneu) en een verschijnsel dat bekend staat als “restless legs”, het voortdurend bewegen van de benen.

Hoe lang slapen we?

De hoeveelheid slaap die een persoon nodig heeft, varieert afhankelijk van zijn of haar leeftijd. Over het algemeen is de aanbevolen hoeveelheid slaap voor volwassenen 7-9 uur per nacht. Dit kan echter variëren afhankelijk van leeftijd van en andere factoren. Hieronder volgen de aanbevolen slaaptijden voor ouderen:

Volwassenen (18-60 jaar ): 7-9 uur
Volwassenen (61+): 7-8 uur

Het is belangrijk op te merken dat de hoeveelheid slaap die een persoon nodig heeft, van persoon tot persoon kan variëren. Het is bijvoorbeeld een bekend historisch feit dat Napoleon met 4 uur slapen kon volstaan.

Het gaat niet alleen om kwantiteit maar ook om kwaliteit

Het is ook belangrijk om te weten dat de kwaliteit van de slaap net zo belangrijk is als de kwantiteit (slaapduur). Als je je niet uitgerust voelt of andere slaapproblemen ervaart, is het belangrijk om met de huisarts te praten om mogelijke oplossingen te vinden. Slecht slapen komt bij veel ouderen voor.

Slecht slapen uit zich in:

moeite hebben om in slaap te vallen;
vroeg en niet uitgerust wakker worden.

Daarvan last hebben in de vorm van:

concentratieverlies;
zich moe voelen;
snel geïrriteerd zijn.

Oudere vrouwen hebben in het algemeen meer klachten dan oudere mannen.

De biologische klok

Slapen is in feite gekoppeld aan je biologische klok: de in je hersenen aanwezige “klok” die aangeeft wanneer je wakker wordt en wanneer je weer in slaapt valt. Die klok is van persoon tot persoon verschillend. Zo zijn er typische avondmensen en typische ochtendmensen. De ochtendmens wordt vroeg wakker en gaat vroeg naar bed en bij de avondmens is dat net andersom.

De biologische klok is geen verzonnen concept. Er is aangetoond dat een bepaald groepje cellen in de hersenen de functie heeft van deze biologische klok. Als het donker wordt, zullen deze cellen het hormoon melatonine produceren waardoor je eerder in slaap valt. Het is ook belangrijk om te realiseren dat die klok sterk afhangt van het licht-donker-ritme van dag en nacht.

Een belangrijke begrip: slaaphonger

Als je een tijd niet eet, krijg je honger: je wilt eten. Honger is dus een effect dat gekoppeld wordt aan eten. Als je lange tijd niet slaapt, krijg je slaaphonger: je wilt slapen. Door het woord “honger” te gebruiken, is de vergelijking met eten en honger direct duidelijk.
Een andere term voor slaaphonger is: slaapdruk.

Helaas gaat de vergelijking niet geheel op, want als je honger hebt en je wilt eten, heb je doorgaans geen moeite om te gaan eten tenminste als eten voorradig is.
Dat geldt helaas niet voor slaaphonger. Ondanks het gevoel om te willen slapen, kan het best zijn dat het in slaap vallen niet lukt.

Bijkomende factoren

Bovendien zullen bijkomende factoren, zoals een chronische ziekte of psychologische factoren (bijv. stress) van invloed zijn. Het maakt in ieder geval dat slaapproblemen niet altijd even duidelijk aan bepaalde oorzaken gekoppeld kunnen worden. Chronische slapeloosheid kan lang duren. In een overzichtsartikel van Prof. van Someren treft men de volgende stelling aan: de helft van de ouderen die nu slapeloosheid ervaart, zal na een jaar nog steeds last hebben van dit probleem!

In dat zelfde artikel merkt hij op dat onderzoek aan slapeloosheid vooral de aandacht heeft gehad van de farmaceutische industrie, terwijl iedere expert zal zeggen dat het gebruik van medicijn in feite geen echte oplossing is, omdat het de oorzaak niet aanpakt.
Het is bekend dat het effect van medicamenten maar zeer beperkt is en helaas kunnen er veel nare bijwerkingen zijn, zoals een verslechterende concentratie en verslaving. Zo kunnen deze medicijnen zelfs oorzaak zijn van verkeersongelukken. Bovendien kan ons geheugen als gevolg van deze medicijnen slechter gaan functioneren.

Een overzicht: de factoren die slaap beïnvloeden

Het gaat om:

1. Medische aandoeningen: naarmate we ouder worden, worden we meer geconfronteerd met chronische medische aandoeningen, zoals artritis, de ziekte van Parkinson en slaapapneu. Deze aandoening zullen doorgaans de slaap verstoren. Meer in het algemeen geldt dat pijn (bijvoorbeeld als gevolg van een reumatische aandoening) onze slaap verstoort.

2. Medicijnen: sommige medicijnen, zoals kalmerende middelen en antidepressiva, zullen de slaap verstoren. Een van de grootste problemen is dat veel mensen er vanuit gaan dat slaapproblemen alleen maar met medicijnen opgelost kunnen worden. Dat kan tot een medicijnverslaving leiden en dan is het middel zeker erger dan de kwaal. Experts zullen het gebruik van slaappillen altijd afraden!

3. Leefstijlfactoren: slechte slaapgewoonten, zoals op onregelmatige tijden gaan slapen en een gebrek aan lichaamsbeweging, zullen bijdragen aan slaapproblemen. We weten dat ouderdom gepaard gaat met minder bewegen en ook dat is een oorzaak van verstoorde slaap.

4. Psychologische factoren: stress, angst en depressie zullen doorgaans allemaal de slaapkwaliteit beïnvloeden. Ook bij ouderen komen we deze factoren tegen, vaak nog in combinatie met het zich niet lekker voelen als gevolg van eenzaamheid. In het cursusaanbod van het pakket Vitaliteit zijn verschillende cursussen opgenomen die zich op deze psychologische factoren richten.

Opbouw van de cursus

In het volgende gedeelte gaan we allereerst dieper in op de vraag: “wat is slaap?”.
Daarna bespreken we de verschillende fasen die we doormaken tijdens het slapen. In feite ben je je niet bewust van die fasen… je slaapt immers. Je kunt meestal wel aangeven of je goed of slecht hebt geslapen en of je bijvoorbeeld diep hebt geslapen. Je kunt je meestal ook herinneren of je een aantal keren wakker bent geworden gedurende de nacht.
Kennis rond die verschillende fasen is van belang om beter te kunnen begrijpen wat er tijdens de slaap gebeurt en wat het belang is van deze slaapfasen met betrekking tot “goed slapen”.

In het daaropvolgende deel richten we ons op slaapproblemen. Uiteraard gaan we dan in een het sluitstuk dieper in op wellicht de belangrijkste vraag: wat kun je doen bij slaapproblemen?

Duur van deze cursus

In de cursus zijn verschillende video’s van YouTube opgenomen naast artikelen die je als verdiepingsstof kunt doornemen. Afhankelijk van hoe diep je wilt graven, zal de cursus 1 tot meer uren duren.

Verantwoording

Een belangrijk deel van deze cursus is gebaseerd op het webinar “Goed slapen en uitgerust wakker worden” (Brainport) met als experts Dr. Ingrid Verbeek en Els van der Horst met Nina de Rooij Leefstijladviseur PSV als leider van het webinar.
Daarnaast heeft het artikel van Prof. Dr. E.J.W van Someren als duidelijke leidraad gefungeerd.

Webinar van Verbeek en Van der Horst: YouTube
Artikel Van Someren: researchgate

Over slapen en slaapproblemen bij ouderen