Rouwverwerking
Les 1
Na het overlijden
Het gebeurt
Onafwendbaar is het moment… je dierbare sterft. In veel gevallen zien we dat moment al aankomen. Zeker bij senioren zien we dat er vaak al een proces gaande is waarvan we weten hoe de afloop zal zijn. Natuurlijk, iemand kan bijvoorbeeld door een hartstilstand plotseling uit het leven gerukt worden, maar we weten allemaal hoe bij slopende ziekten de dood uiteindelijk toch overwint en ons tijdens het leven al in de ogen kijkt.
Je kunnen zeggen dat het rouwproces dan al met een onaangename variant begonnen is. We zien immers de dood van onze dierbare al aankomen en we staan in feite machteloos aan de zijlijn. We begrijpen de onafwendbaarheid. Maar gelukkig weten we ook dat we in die eindfase onze dierbare toch vooral tot steun moeten zijn. En ook hier geldt, net zoals bij ieder deel van het rouwproces dat het verwerken van een aanstaand einde weer van persoon tot persoon enorm kan verschillen. Zowel bij de stervende als de directe partner. Â
Een video die verduidelijkt
In deze les beginnen we met wat er zich voor het echte afscheid zou kunnen afspelen. De volgende video geeft ons op een aantal punten een duidelijk houvast.
Het is een video die is opgenomen naar aanleiding van de dag van de palliatieve zorg. We bezoeken een hospice (Jasmijn) en maken kennis met de mensen die daar zijn.
De video is slechts een gedeelte uit de hele video. Die kun je helemaal bekijken door op de link te klikken.
De arts
We zien in de video allerlei mensen optreden. Mensen die in het hospice hun laatste woonplaats vinden, artsen, verpleegkundigen en heel veel vrijwilligers.
Natuurlijk weten we dat alle ‘cliënten’ die naar het hospice gaan in feite weinig hoop meer mogen hebben. Dat het anders kan verlopen toont de video ook. Maar de video toont in eerste instantie een aantal mensen waarvan het duidelijk is dat de wedstrijd nog niet is afgelopen maar dat de uitslag wel vast staat. Die mensen weten waar ze aan toe zijn.
De bezoekers weten wat er gaande is en toch moet men niet denken dat de sfeer heel erg treurig is. Integendeel, onze arts geeft aan dat er dikwijls gelachen wordt en dat humor een belangrijk gegeven is. Wellicht is de belangrijkste opmerking dat er de ruimte is om allerlei dingen met elkaar te delen. Luisteren, en het kunnen delen is zowel voor diegene die weet dat het sterven nabij is als de bezoeker is belangrijk.
Het echtpaar, al meer dan 62 jaar getrouwd
Wellicht een voorbeeld voor senioren. De man geeft aan ‘voor mij was het moeilijk om haar zo te zien liggen’. Achter die eenvoudige uitspraak schuilt uiteraard een wereld vol angst . Wat zou het betekenen als ze definitief weg is ? Wanneer is het definitieve afscheid? Hoe zal het haar vergaan? In feite was het afgeven van de zieke al een afscheid en voor de meesten is dat ook best moeilijk. We zien bij de zieke ook een verschijnsel dat kan optreden; het zich er niet bij willen neerleggen. We zijn het al eerder tegengekomen. En natuurlijk is het dan een klein wondertje dat het herstel zodanig is, dat men weer naar huis kan.
We moeten natuurlijk wel beseffen dat zoiets niet standaard is en dat maakt dat het natuurlijk geweldig is als er een omgeving wordt geboden waarbij je een oude man in het interview hoort zeggen: “Je kunt beter hier niet wezen… maar je kan er best wezen”.Â
De  dame: Geen ‘medisch gedoe’ meer
In het laatste deel van het interview geeft ze aan ‘als jij denkt dat het goed is, dan is het goed’. Het is volledig duidelijk wat ze bedoelt… geen medisch gedoe meer… ik geef me over en wil in die laatste periode nog op een fijne manier met de familie kunnen omgaan. Â
De tijd waarin mensen worstelen met hun gezondheid en de dood bij wijze van spreken al om de hoek loert… is voor iedereen een erg lastige tijd. En dan komt er een moment dat je ‘al dat medische gedoe’ niet meer wil ondergaan..
Een klassieke fout
In deze video wijst de zieke ook op een klassiek fout. Vrijwilligers vragen soms; “Hoe gaat het ermee?”, of “Lukt het een beetje”. Natuurlijk begrijpen we best dat vrijwilligers zo contact zoeken, maar het is ook duidelijk dat die vragen ook een zekere boosheid kunnen oproepen. Niet dat die vraag niet kan, want als een dierbare die vraag stelt dan heeft zo’n vraag een geheel andere inhoud dan dat iemand die je eigenlijk niet kent die vraag stelt. Het is in ieder geval ons eerste advies in het kader van hulp bieden. Een onderwerp waar we in les 3 dieper op ingaan.
Ben, slachtoffer van een hersenbloeding
We eindigen deze confrontaties met een video uit een reeks over palliatieve zorg van IKNL Eindhoven. We zien een persoon met de naam Ben, slachtoffer van een hersenbloeding die verder contact met de buitenwereld vrijwel onmogelijk maakt. Natuurlijk beseft de familie dat het gewone leven van Ben is afgelopen.
Je zou bot kunnen zeggen dat Ben levend al een beetje gestorven is en dat de familie zich ook daarbij heeft neergelegd. En dan is het extra mooi om te zien hoe familie de band ervaren en toch langskomen. Want het leven is pas afgelopen als het ook echt is afgelopen en zolang dat niet het geval is voelen de meesten van ons dat banden zo sterk zijn dat men toch langskomt.Â
We leggen ons een beperking op
We hebben het al eerder gesteld. In deze cursus leggen we ons vooral op senioren toe. In de praktijk komt de specialistische zorgverlener bij rouw vaak erg trieste situaties tegen. Denk maar eens aan een dodelijk ongeluk van een kind waarmee ouders worden geconfronteerd. Dat is heftig en de reacties zijn ook niet te vergelijken met wat we hier bespreken. In het boek van Manu Keirse ‘Helpen bij verlies en verdriet’ komen we al die verschillende, vaak verschrikkelijke situaties tegen.
Voor ons is nu belangrijk dat bij senioren het afscheid nemen van een dierbare meestal al tijdens het leven heeft plaatsgevonden en dat acceptatie bij dat afscheid nemen hoort. Eigenlijk komt het accepteren al neer op het afscheid nemen en we weten dat we dan een hele belangrijke verantwoordelijkheid hebben: het onze dierbare zo fijn mogelijk maken.
Op de vorige pagina werd al onderstreept hoe belangrijk het is dat we er zijn, dat we kunnen luisteren en dat we het levensverhaal als het ware samen weer kunnen beleven. Als het kan natuurlijk…Â
Opgave
Ongetwijfeld heb je al eens met het afscheid van iemand te maken gehad.
Voor veel senioren geldt dat ze al van een van hun ouders of beide ouders afscheid hebben moeten nemen.
- wat staat je nog bij van reacties die je toen hebt ervaren? Â
- Wat was moeilijk en hoe is het proces toen verlopen?
- hoe heb je in je leven nu die dierbare een plaatsje gegeven?
Veel mensen plaatsen bijvoorbeeld een foto op een plaats in de huiskamer om zo af en toe herinneringen op te halen?