Rouwverwerking
Les 2
Basisideeën
Nu ’t rouwrumoer rondom jou is verstomd,
de stoet voorbij is, de schuifelende voeten,
nu voel ik dat er ’n diepe stilte komt
en in die stilte zal ik je opnieuw ontmoeten.
En telkens weer zal ik je tegenkomen,
we zeggen veel te gauw: het is voorbij.
Hij heeft alleen je lichaam weggenomen,
niet wie je was en ook niet wat je zei.
Ik zal nog altijd grapjes met je maken,
we zullen samen door het stille landschap gaan.
Nu je mijn handen niet meer aan kunt raken,
raak je mijn hart nog duidelijker aan.
– Toon Hermans –
Wat een schitterend gedicht…
Een gedicht van slechts enkele regels kan veel meer zeggen dan een heel verhaal.. Toon Hermans is een uniek mens en het woord entertainer doet afbreuk aan zijn kunnen. Hij is iemand die met weinig woorden je hart kan raken en dat is zijn grote kracht.
Het proces van rouw
De aanpak van Manu Keirse als startpunt
Tegenover de helderheid van deze 4 taken staat helaas de praktijk en die laat vaak grillige patronen zien.
Een inzicht dat we straks zullen beschrijven als ‘het slingerende pad’.
Hebben we hier alle modellen mee gehad? Nee hoor, er is ook een model dat als insteek heeft dat rouw:
1. een proces is dat je op allerlei manieren kan raken: emotioneel, fysiek, gedragsmatig, enzovoorts
2. rouw het proces is dat optreedt als je een dierbare verliest en dat kan van persoon tot persoon verschillen (het slingerende pad);
3. rouw uiteindelijk tot een nieuwe plaats van de dierbare in jouw leven moet leiden.
De gemene deler
Er is gelukkig wel een overeenkomst in al die modellen. Zowel in het model van de 4 taken, als in het model van het slingerend pad als in het laatste model (vaak aangegeven als het integratief-model) is de gewenste uitkomst dat we de dierbare een plaats in ons leven gaan geven.
Voer voor psychologen
De 4 taken
We herhalen wat we bij de introductie schreven. De taken zijn:
1. het accepteren van het verlies.
De dood hoort bij het leven, maar als je ermee geconfronteerd wordt is dat niet niet makkelijk
2. probeer de pijn van het verlies die je ervaart te verwerken
Definitief afscheid nemen kost nu eenmaal tijd.
3. hoe leef je verder in die wereld zonder de overledene?
Het is duidelijk dat die vraag heel sterk afhangt van de situatie. Het maakt nogal verschil of de overledene een levenspartner of een goede vriend of vriendin was. of een levenspartner.
.
4. Hoe geef je uiteindelijk jouw overleden dierbare een plaatsje in jouw leven?
We moeten door en het is goed dat we onze dierbare een plaats kunnen geven in ons leven,
Een vreemde constatering…
De factor tijd klopt niet bij deze cursus
De verschillende stappen die hier benoemd worden kosten tijd. Maar het doornemen van dit gedeelte van de cursus en/of het betreffende gedeelte van een boek, heeft natuurlijk niets te maken met de tijd van het rouwproces.
Van de ene naar de andere toestand
We hebben zojuist de 4 taken gezien waarvan veel experts menen dat ze goed zijn om richting te geven aan het rouwproces.
Maar we realiseren ons ook dat het zo geschetste beeld van de taken iets in zich heeft van ‘ eerst de ene taak doen en dan de volgende’. Natuurlijk iedereen weet dat rouwen start met het realiseren van de werkelijkheid en dat je pijn (vooral geestelijke pijn kunt ervaren) en dat je voor de vraag gesteld wordt ‘hoe verder?’. Maar het is wel goed om te beseffen dat die ’taken’ ook naast elkaar kunnen plaatsvinden en dat er nog zoiets is dat je van de ene gemoedstoestand weer in de andere kunt komen (slingerend pad).
Het slingerende pad
Een illustratie
De afbeelding illustreert dat goed. Het plaatje is afkomstig van de site van Daan Westerink (zie link).
Op haar site schrijft ze:
Je staat na de dood van een dierbare als het ware met je ene been in de wereld van verlies en met je andere been in de wereld die gewoon doordraait. En om niet stil te blijven staan, moet je heen en weer bewegen. Slingeren. En zo ontstaat een nieuw evenwicht.
We willen alle termen die in het plaatje staan niet een voor een toelichten.
Het belangrijkste is dat iemand na het definitieve afscheid het gemis aan die dierbare een plaats moet geven en dat zo’n persoon af en toe heen en weer geslingerd wordt zal heel herkenbaar zijn… ook bij jezelf als je zo’n proces hebt doorgemaakt.
Onthoud dus goed!
De twee punten die je goed in je achterhoofd moet houden
1. het idee dat je nu een cursus doorneemt, dit niet betekent dat je aan het einde van die cursus ‘klaar’ bent. Wat wel waar is, is dat je meer weet en dat je daar veel aan kunt hebben! De factor tijd die normaal bij een cursus genoemd wordt, staat totaal los van de tijd die iemand nodig heeft om het verlies uiteindelijk een draagbare plaats te geven.
2. dat stappen die hier genoemd worden in de praktijk vaak niet in een vaste volgorde verlopen. Je persoonlijkheid kan bij wijze van spreken na zo’n afscheid behoorlijk door elkaar zijn geschud. Bij de een verlopen de processen zo en bij de ander weer anders.
We starten nu met de uitleg van de verschillende taken
Taak 1: het verlies onder ogen zien
Bij de eerste taak gaat het om het verlies onder ogen te zien om zo te realiseren dat er een werkelijkheid is waar we niet meer onderuit kunnen.
Niet iedereen reageert hetzelfde. Soms dringt pas na dagen door dat de dierbare er niet meer is. Mensen kunnen zelfs hallucinaties hebben waarbij ze de overledene zien en ermee spreken. Dat soort situaties komt vooral voor bij een plotseling overlijden, bijvoorbeeld door een ongeval.
Maar bij senioren die de laatste fase van het leven van hun partner hebben meegemaakt is er doorgaans al een zekere berusting. Er kan zelfs opluchting zijn dat de eindstrijd over is en dat er nu echt gesproken kan worden van ‘rust in vrede’.
Opgave
Probeer eens antwoord te geven op de volgende vraag. Als je daarna op de vraag klikt, zie je wat wij denken dat het juiste antwoord is.
Ons antwoord hoeft niet het juiste antwoord voor jou te zijn.
We zagen dat diegene die overblijft meestal het laatste lijden van de dierbare heeft meegemaakt. Zo zelfs dat men in zekere zin blij is als de eindstrijd is afgelopen. Het verlies onder ogen zien als een reëel feit zal dus voor veel senioren een taak zijn die eigenlijk al lang is gedaan. Je bent ongetwijfeld al eens geconfrontreerd met het definitief afscheid nemen van iemand. Kun je je nog herinneren hoe je reacties waren?
Taak 2: probeer de pijn die je ervaart te verwerken
De tweede stap in een rouwproces is het verlies ervaren.
De video van Manu Keirse is duidelijk: bij verdriet helpen geen antidepressiva. Dit soort medicijnen zijn voor depressies, maar verdriet is geen depressie.
Natuurlijk bij een kennis of een verre verwant zal die pijn waarschijnlijk niet zo optreden. Maar als we spreken van een dierbare is die pijn niet te vermijden. Het is ook goed want we ervaren ook zo weer hoe dierbaar de overledene is. Er dan zijn er die bekende momenten zoals een verjaardag, Kerstmis en Nieuwjaar, waarbij je voor het eerst zonder je dierbare bent.. Nieuwjaar, we wensen je het allerbeste voor het nieuwe jaar… hoe bitter kan het zijn..
Die momenten roepen onvermijdelijk pijn op.
Pijn kan zich uiten op verschillende manieren:
- vergeetachtigheid
- geen concentratie
- boosheid
- schuldgevoelens.
Dit zijn heel natuurlijke reacties maar we weten ook dat ze afnemen, ook dat is een natuurlijk proces. Dat afnemen kost per definitie tijd.
Opgave
Probeer eens antwoord te geven op de volgende vraag. Als je daarna op de vraag klikt, zie je wat wij denken dat het juiste antwoord is.
Ons antwoord hoeft niet het juiste antwoord voor jou te zijn.
Nee, natuurlijk niet. Zeker als een van de levenspartners wegvalt. Het woord levenspartner geeft al aan, hoe zwaar het zal zijn… je leven zoals je daar aan gewend bent is weg. Zelfs bij partners waarbij er sprake is van spanningen, merken we dat het wegvallen van een van de partners een enorme impact kan hebben. Zeker bij de oudere senior zal het lastig zijn. Deze is waarschijnlijk al meer keren geconfronteerd met het wegvallen van familie en bekenden. En dan is het best lastig om dit alles een plaats te geven. In de video van les 1 zagen we een typisch voorbeeld van zo’n dramatische situatie. De oudere vrouw is duidelijk… ‘er is iets meer aan hoor’… Ondanks het feit dat haar dochter nog dikwijls langskomt is de zingeving van het leven weg.
De laatste taken: 3 en 4
de derde taak is: je aanpassen aan een wereld waarin je dierbare er niet meer is en
de vierde taak is: hoe geef je uiteindelijk jouw overleden dierbare een plaatsje in jouw leven?
Het feit dat we nu beide taken tegelijkertijd noemen heeft al een doel. We onderstrepen nogmaals dat die taken niet achter elkaar hoeven te worden uitgevoerd. En we vermoeden dat bij senioren juist de combinatie van die twee taken zich ongeveer tegelijkertijd voordoet.
We moeten ons immers aanpassen aan een wereld die definitief veranderd is en daarbij zullen we onder dierbare een plaatsje moeten geven.
Manu Keirse gebruikt soms het volgende voorbeeld: als een moeder sterft die vier kinderen had, dan sterven er eigenlijk vier moeders. Voor elke van die kinderen had die moeder een andere betekenis. Elk kind heeft andere herinneringen aan haar. Dus elke kind heeft op een andere manier verdriet en zal er op een andere manier mee om gaan.
Voor senioren is het aanpssen aaan de nieuwe situatie wellicht de moeilijkste uitdaging. We tonen straks een video van een oudere dame die na het verlies van haar man in eenzaamheid is weggegleden en die aangeeft dat de zingeving van het leven weg is.
Taak 4: de overledene een plaats kunnen geven. Dat is bij deze dame zeker het geval. Er staat een portret van haar man dicht bij haar en ongetwijfeld komen elke dag bepaalde herinneringen terug. En we vermoeden dat er ook geen specialistische hulp wordt ingeroepen.
Ze verzorgt zich duidelijk goed.
Maar er is inderdaad wel iets wat mis is gegaan…. taak 3 is niet meer gelukt. De zingeving in het leven is voor haar weg. Bij het aanpassen van je leven na een overlijden, zul je altijd weer jouw zingeving moet ervaren, al is het maar (we kijken naar het voorbeeld) ‘om als oma te kunnen functioneren voor de kleinkinderen’. Bij heel veel senioren is dit het moeilijkste punt en we kunnen veel redenen aangeven waarom dit zo is Zingeving is niet iets heel ingewikkelds. Dat denken de mensen omdat het woord een beetje hoogdravend aandoet. Zingeving wil gewoon zeggen dat je wil leven en leuke dingen wil doen en dat je blij bent dat je dat gegund is.
Opgave
Probeer eens antwoord te geven op de volgende vraag. Als je daarna op de vraag klikt, zie je wat wij denken dat het juiste antwoord is.
Ons antwoord hoeft niet het juiste antwoord voor jou te zijn.
Natuurlijk is dat waar. Je ziet ook dat senioren die veel hobbies hebben en nog deelnemen aan allerlei activiteiten de draad weer op kunnen pakken. Bij senioren en zeker bij de oudere vrouwen die vroeger vooral als taak hadden om het gezin te verzorgen kan de klap hard aankomen. Het gezin is het huis uit en de belangrijke rol die overbleef ‘partner van je man zijn’ valt weg.
De Amarikaan John Kabat-Zinn heeft Zen-meditatie weer op de kaart gezet nadat hij merkte dat traditionele methoden om kanker te bestrijden in sommige situaties geen zin meer hebben. Bij Zen-meditatie zijn er 2 belangrijke punten.
1. luisteren naar het nu
We proberen te mediteren door aandachtig de focus op het nu te leggen. Bijvoorbeeld door naar omgevingsgeluiden te luisteren en eventueel kun je daar prachtige natuuropnames bij gebruiken
2. probeer ieder oordeel te vermijden
Dus ook elke oordeel dat je eventueel hebt rond het overlijden van je dierbare. Zoals eventueleschuldgevoelens en hoe je kijkt naar het handelen van anderen. Je maakt als het ware je hoofd leeg.
Dat is zeker goed want het zijn vaak die eerlijke reacties waarin je je zelf herkent en die in die zin ondersteunen. De wereld is enorm veranderd. Vroeger woonde je in een kleine gemeenschap en je was in zekere zin gebonden aan die gemeenschap. Jij gaf aan die gemeenschap aan wat je voelde en de gemeenschap ondersteunde je dan. De maatschappij is nu enorm veranderd en steeds meer senioren hebben de weg naar internet gevonden. Dat is goed want het plaats je in die grotere wereld.
De zorgverlener: alleen thuis na overlijden
Tenslotte laten we nog een professionele zorgverlener aan het woord die aangeeft hoe moeilijk het kan zijn om een partner te verliezen als je op leeftijd bent.
Er wordt ook duidelijk op de gevaren gewezen. Misschien verkeer je wel in een herkenbare situatie en weet dan hoe belangrijk het is dat je professionele hulp zoekt!
Conclusies
We zijn aan het einde van deze les gekomen en we willen graag nog een aantal conclusies trekken, ook al om zo het overzicht te behouden:
1. veel modellen. maar wel met een gemeenschappelijke deler
We hebben nadrukkelijk onderstreept dat het proces van persoon tot persoon kan verschillen en dat het uiteindelijk gaat om de overledene een plaats in je leven te geven.
2. Vaak start het rouwproces véér het overlijden
Bij senioren zal het dikwijls zo zijn dat het rouwproces al voor het overlijden is gestart. e
3. Het gevaar
Voor senioren op oudere leeftijd bestaat er het gevaar dat ze de zin van het leven kunnen verliezen om zo in eenzaamheid weg te glijden. Dat is een situatie waarbij externe hulp nodig is.
De laatste opdracht bij deze les
Er zijn natuurlijk veel bronnen waarvan je veel kunt leren.
Zelf vinden we de site van Daan Westerink erg toegankelijk.
Ga eens na wat je op deze site kunt vinden wat je aanspreekt.
We zijn deze les begonnen met een gedicht van Toon Hermans en we sluiten af met een video.
Het is een video die prachtig illustreert hoe je uiteindelijk een plekje maakt…
altijd zal ik van je blijven houden altijd blijven wij een paar
Geen rouwverwerking dat ‘het weg is’ maar die dierbare een plek geven in jouw leven.
Dat is de belangrijkste boodschap!