Jeroen Bosch
Vervolg vraag 8
Meer achtergrond
Detail Tuin der Lusten, Jeroen Bosch, rond 1500
Bij een eerste blik valt vooral het middenpaneel op door het vele naakt.
Kan dit wel door de beugel?
Te veel naakt
Een van de mooiste kunstwerken die we kennen, is de wandschildering die Michelangelo schilderde in de Sixtijnse Kapel in Rome. Dat gebeurde tussen 1536 en 1541. Dus zo’n 20 jaar na het overlijden van Jeroen Bosch. Na voltooiing van het grootste gedeelte krijgt Micheangelo te horen dat er te veel naakt te zien is en dat moet bedekt worden.
De pauselijke ceremoniemeester, Biagio da Cesena, stelt dat het absoluut geen werk kon zijn voor een kapel, maar eerder iets voor een kroeg of bordeel. Naakt stimuleert de lusten en dat is nu eenmaal door de kerk niet toegestaan. Overigens is dat tot op de dag merkbaar. Zo mogen we niet naakt over straat lopen om maar eens een voorbeeld te noemen. Die door de kerk ingestelde verplichting is om zo te zeggen in onze cultuur opgenomen en door wetgeving bekrachtigd.
In het Concilie van Trente (1545-1563) wordt uiteindelijk beslist dat naaktheid in religieuze afbeeldingen niet aanvaardbaar is.
Het zal duidelijk zijn: naakt levert in de ogen van de kerk problemen op. Maar hoe moet de kerk dan omgaan met het vele naakt dat in de Tuin der Lusten te zien is? Trouwens, niet alleen de kerk kent dit probleem. Het is vermakelijk om te vernemen dat Facebook een verbod heeft op het plaatsen van afbeeldingen van de Tuin der Lusten juist op grond van het vele naakt.
Een merkwaardige reis
We gaan ervan uit dat Engelbrecht II van Nassau (1451-1504) het schilderij ‘de Tuin der Lusten’ heeft besteld. Hij staat bekend als een verwoed verzamelaar van kunst. In 1517 bevindt het schilderij zich in Brussel en wel in het paleis van de graven van Nassau. Later komt het zelfs in het bezit van Willem van Oranje.
De spanningen tussen Spanje en de Noordelijke Neerlanden worden steeds groter. We weten dat Filips II de hertog van Alva stuurt om orde op zaken te stellen. Alva laat bewakers folteren om uit te vinden waar het schilderij van Bosch zich zou bevinden. Uiteindelijk laat Alva het schilderij naar Spanje overbrengen voor zijn bastaardzoon, Don Ferdinando de Toledo. Na diens dood komt de ‘De Tuin der Lusten’ in het bezit van koning Filips II van Spanje.
Filips II staat bekend als een enorm vroom vorst en het is tevens bekend dat er steeds meer weerstand vanuit de kerk komt tegen het schilderij. De kerk ziet het als onsmakelijke kunst. De schilderijen van Jeroen Bosch zouden naar “ketterij” ruiken. Gelukkig was er de Spaanse Priester Fray José de Singuenza (zie afbeelding), bibliothecaris aan het hof, die beschijft hoe vroom de bedoelingen juist zijn van onze schilder. Misschien heeft deze verdediging wel tot de redding van de Tuin der Lusten geleid.
We zullen in de volgende les op het schilderij zelf ingaan.
Enkele belangrijke conclusies
We komen nu aan een aantal belangrijke conclusies toe:
1. Wat zegt het voorafgaande over Jeroen Bosch?
We hebben al eerder opgemerkt. Er is weinig tot niets bekend uit directe bron. Hoogstens vinden we een aantekening in de gemeentelijke archieven en in de archieven van de Zwanenbroeders. Er zijn geen brieven of aantekeningen van Jeroen Bosch. Maar rond bepaalde schilderijen is er natuurlijk wel documentatie. Dat geldt met name bij de Tuin der Lusten. En dan wordt direct duidelijk hoe belangrijk de schilderijen waren voor de hoogste kringen. Dat Alva zelfs martelingen uitvoerde om het schilderij in handen te krijgen.
2. Waarom was men zo geïnteresseerd in dit schilderij?
Iedereen met een beetje psychologisch verstand weet dat een schilderij met zoveel naakt, laten we maar zeggen een ‘unicum’, zeker voor mannen is. Natuurlijk de techniek van Jeroen Bosch was weergaloos. Maar er zijn meer schilders geweest met een weergaloze techniek. maar daar werd niet voor gemarteld. Het is ook opvallend dat er juist door steun vanuit de kerk (José de Singuenza) dit schilderij uiteindelijk niet is vernietigd. We twijfelen er overigens niet aan dat de religieuze gedachten die Bosch bij het in beeld brengen heeft gehad, echt zuiver zijn geweest!
En nu het schilderij zelf
Een interactieve documentaire
Zelden is er een schilderij geweest dat zoveel uitdaging biedt om er een multimediale introductie over te maken. De Tuin der Lusten is immers één groot stripalbum. We zouden natuurlijk zelf een beschrijving van het schilderij kunnen geven, maar wat meer voor de hand ligt is om van het schitterende project gebruik te maken dat is uitgevoerd onder regie van de NTR.
Over de interactieve documentaire
Op de site (zie bron) treffen we de volgende beschrijving aan.
De interactieve documentaire Jheronimus Bosch, de Tuin der Lusten biedt een verdiepende rondleiding door de Tuin der Lusten. De bezoeker wordt in een webomgeving meegenomen op een audiovisuele reis, waarin geluid, muziek, video en afbeeldingen bijdragen aan een verrijkte vertelling.
De bezoeker krijgt de mogelijkheid om dieper dan ooit door te dringen in dit meesterwerk van Bosch.
Via een audiovisuele rondleiding krijgt de bezoeker de unieke kans tot in de diepste details in te zoomen op De tuin der lusten en zo kennis te maken met de mysterieuze symboliek en de vreemde wezens in zijn wereld. De informatie is te beluisteren in zowel het Nederlands, ingesproken door Midas Dekkers, en het Engels, ingesproken door Redmond O’Hanlon. Naast de mogelijkheid het schilderij vrij te verkennen en een algemene tour te volgen, kun je ook kiezen voor de Klokhuis-tour, verteld door Nienke de La Rive Box.
Mocht je nog meer willen weten. Kijk maar eens naar deze meer dan een uur durende documentaire. Je kunt met behulp van het tandwieltje kiezen voor ondertiteling (automatisch vertalen).
Voor het geval je dieper op het onderwerp wil ingaan
Er is uiteraard meer informatie op internet te vinden.
Als je meer over dit onderwerp wil leren, kun je van onderstaande link gebruik maken.