Jeroen Bosch
Vervolg vraag 6
Meer achtergrond
Kopie (rechts) van het laatste oordeel door Lucas Cranach
Lucas van Cranach en een onopgeloste puzzel
Hierboven zie je het origineel (links) en de kopie (rechts) die Lucas Cranach ( 1472 – 1553) heeft gemaakt. In veel boeken wordt vermeld dat schilderijen van Jeroen Bosch dikwijls zijn gekopieerd. Toch zullen we zien dat hier best wat onopgeloste problemen aangekoppeld kunnen worden. Wat in eerste instantie opvalt, is de geweldige gelijkenis.
We kunnen zelfs het rechter paneel over het linker paneel leggen en ze dekken elkaar voor bijna 100%. Zo sterk is de overeenkomst!
En als we dan aan alle details denken dan rijst de vraag ‘hoe kon Cranach in die tijd zo’n exacte kopie maken?’. Er was geen museum waar het schilderij hing. Reizen in die tijd was vrijwel onmogelijk. Er waren geen boeken met foto’s over schilders . De boekdrukkunst was amper uitgevonden en die uitvinding was beperkt tot letters met eventueel gravures. Deze drieluiken werden verkocht aan rijke vaak adellijke families. Dan kun je ook niet even op de bel drukken met de vraag mag ik even een schilderij naschilderen…
Het is merkwaardig dat over dit punt in bijna alle boeken gezwegen wordt. De enige mogelijkheid lijkt dat Cranach langere tijd heeft verbleven in het atelier van Bosch. Overigens zullen we nog meer opvallende kopieën bekijken en iedere keer is er dan de vraag… hoe is dit toch mogelijk?
Het schilderboek van Karel van Mander(1605)
In 1604, dus bijna 80 jaar na het overlijden van Jeroen Bosch verscheen ‘Het Schilder-Boeck’ van Karel van Mander. In dit boek treft men op een enkele gravure na, geen enkele afbeelding van een schilderij. Een dergelijke uitgave zou vandaag de dag onmogelijk zijn. Dan zou het eerder gaan om de vraag wie de mooiste kleurenfoto’s van de schilderijen in zo’n kunstboek afbeeldt.
In dit boek wordt aandacht aan Jeroen Bosch geschonken.
De volgende passage is uit dit boek overgenomen. Kun je het lezen?
Wie sal verhalen al de wonderlijcke oft seldsaem versieringhen, die Ieronimus Bos in’t hooft heeft ghehadt, en met den Pinceel uytghedruckt, van ghespoock en ghedrochten der Hellen, dickwils niet alsoo vriendlijck als grouwlijck aen te sien. Hy is gheboren gheweest tot s’Hertoghen Bosch: maer hebbe geenen tijdt van zijn leven oft sterven connen vernemen, dan dat hy al heel vroegh is geweest.
Het originele paneel
Hier zien we het oorspronkelijke drieluik dat te bewonderen is in de ‘Gemäldegalerie der Akademie der bildenden Künste’ in Wenen.
Experts schatten dat het rond 1482 (of later) is gemaakt. Het is een typische Jeroen Bosch. Veel figuren en het Bijbelverhaal is – zeker in het linker paneel – uitgangspunt.
Op het linker paneel van het drieluik (triptiek) zien we in het kort de geschiedenis van Adam en Eva. We zien de schepping van de mens, het eten van de appel en de verdrijving uit het paradijs.
Het middenpaneel toont het laatste oordeel. Zeker in de middeleeuwen was dit voor de gelovigen een belangrijk gegeven. Vanuit de hemel oordeelt Jezus wie er naar de hemel gaat en wie naar de hel. We zien een bonte mengeling aan ‘minischilderijtjes’. In feite lijkt het schilderij zo op een soort stripalbum.
Rechts de hel, de bestemming van de verdoemden. De aarde staat in brand en de resterende zondaars worden overmand door vreemde gedrochten.
We tonen nu een geweldige video van de Khan Academy over 'Het laatste oordeel'. Ondertiteling kan op Nederlands worden ingesteld met behulp van het tandwieltje rechts onderaan. De Khan Academie is een van de weinige organisaties die prachtige e-learnings uitbrengt op gebied van kunst. Geniet van de voorstelling.
Voor het geval je dieper op het onderwerp wil ingaan
Er is uiteraard meer informatie op internet te vinden.
Als je meer over dit onderwerp wil leren, kun je van onderstaande link gebruik maken.
Probeer eens na te gaan of men het schilderij als een origineel schilderij van Jeroen Bosch beschouwt.