Jeroen Bosch
Vervolg vraag 5
Authenticiteit
De goochelaar, toegeschreven aan Jeroen Bosch
Het eerste deel van de voordracht
Waarschijnlijk zijn alle schilderijen met de titel “de Goochelaar” kopieën en is het oorspronkelijke schilderij verloren geraakt. Vergeleken met de schilderijen met veel figuurtjes erop is dit een vrij eenvoudige voorstelling. We zien het bekende spel “balletje-balletje” dat kennelijk ook al in de Middeleeuwen gebruikt werd om mensen hun geld af te troggelen. Maar het gaat hier niet direct om het raden van onder welke beker het balletje ligt, maar het gaat vooral om de persoon die als geestelijke verkleed is en die een beurs steelt. Terwijl hij dit doet kijkt hij devoot naar de hemel.
We kunnen ons allerlei gedachten voorstellen die Jeroen Bosch bij dit schilderij wellicht heeft gehad. Feit is dat we het niet weten. We weten wel dat er in die tijd steeds meer kritiek op de kerk was met name op de geldzucht. Maar misschien wilde Jeroen gewoon een komische voorstelling schilderen.
Wat een verschil
Er zijn wel vijf versies van dit schilderij bekend.
De afbeelding die we hierboven zien is van het schilderij dat deel uitmaakt van de collectie van het Musée Municipal in St.-Germain-en-Laye,
Op 1 december 1978 werd dit schilderij uit het museum gestolen en op 2 februari 1979 weer teruggegeven. Algemeen wordt aangenomen dat dit de meest betrouwbare kopie is.
De figuur links toont ‘de Goochelaar’ zoals deze te zien is in het Israel Musuem in Jeruzalem.
Het rechterdeel is opvallend anders. We zien nu nog iemand in een kroeg zitten. Het versterkt het idee van ‘een slechte omgeving’.
Nog een detail
Op de tafel zien we een heel klein kikkertje en er zijn mensen die menen dat uit de mond van de voorovergebogen persoon ook een kikkertje komt. Dat laatste is onduidelijk zoals men zelf kan vaststellen. Niettemin is het kikkertje op de tafel duidelijk herkenbaar en Jeroen Bosch zal er zeker iets mee willen zeggen. Het zijn dit soort details die de schilderijen van Jeroen Bosch zo enorm boeiend maken. Zelfs deze ogenschijnlijk eenvoudige voorstelling wordt daardoor weer extra boeiend.
Nogmaals de voorstelling
Op een gravure van Balthasar uit het midden van de 16e eeuw is het spugen van het kikkertje wel duidelijk. De voorstelling wordt verduidelijkt door middel van het volgende bijschrift:
Oorspronkelijke tekst
Och wat vintmen coenskens in tswerelts ronden
Die door den guijckelsack wonder connen brouwen
En doen tuolck spouwen met hare loose vonden
wonder op de tafele waer dore sij huijs houwen
daeroen betrouwse niet tot gheene stonden
want verloordi oock borse tsoude brouwen.
Vertaling
Och wat vindt men kunstjes in de wereld. Zij die door de goochelzak wonderen kunnen brouwen doen het volk wonderlijke dingen uitbraken op de tafel. Daardoor halen ze hun slag thuis. Vertrouw hen dus nooit, want als je ook je beurs verloor zou het je berouwen.
Tenslotte nog een leuke vlog over het schilderij.
Voor het geval je dieper op het onderwerp wil ingaan
Dit schilderij is een zogenaamd profaan schilderij: het gaat om een wereldlijke voorstelling en niet om een religieuze voorstelling.
Probeer eens na te gaan of Jeroen Bosch meer profane schilderijen heeft gemaakt.