Inleiding

Is Ensor een dwaas?

In 1942 kondigt de Belgische radio de dood af van James Ensor. De dagen erop zien de inwoners van Oostende de grote kunstenaar in stilte verzonken voor zijn eigen buste in de tuinen van het casino staan…. De blunder had geen toepasselijker persoon kunnen treffen dan Ensor. Meermaals had hij zichzelf al als skelet geschilderd. Zijn leven lang was hij geobsedeerd door de dood, maar hij was ook een liefhebber van practical jokes.

Een ijdeltuit, die nog het hardst om zichzelf moest lachen. Die zichzelf tekende als Jezus aan het kruis met ENSOR in plaats van INRI boven het hoofd, maar die in een etsje ook ENSOR EST UN FOU (Ensor is een dwaas) op de muur schreef met een plassend mannetje ernaast.

henry-de-groux.james-ensor
skelet-achte-ezel
Zelfs de dood is een feestje...

James Ensor (1860-1949) wist zelfs van de dood een feest te maken. Waarom zou je bijvoorbeeld jezelf niet als dode afbeelden? Dus schilderde en tekende hij zijn skelet, achter de ezel aan het werk, omringd door geliefde ‘tronies van wilde lama’s, opvallende vogels met paradijsstaarten, azuurgebekte kraanvogels die onnozele blunders kwetteren‘. Zo, liefst, omschreef hij zijn maskers. Of hij bood zichzelf aan, loom achteroverleunend op bed als Manets Olympia, maar dan van knekels.

Zijn liefde voor Oostende

Ik ben niet bang voor de dood, lijkt hij zijn toeschouwers toe te voegen. Waarom zou hij ook? Over de dood schreef hij de prachtigste fantasieën. Zijn doodsdromen zijn platvloers en feeëriek tegelijk, afstotend en aantrekkelijk. ‘Ik zou willen sterven als een geplet luisje op de tepel van een meisje‘, stelt hij voor. Of: ‘Eindigen in schoonheid, in de tedere omarming van de hartstochtelijke inktvis! Liggend tussen de Oostendse kweekmosselen en de praatzieke Sirenen zal ik mij overgeven aan de gulzige kussen van de lieve waterdiertjes van de Hemel, de Aarde en de Zee.’ Ensors ode aan de dood is een ode aan het leven.

zeevruchten
james-ensor-the-assassination-1890-trivium-art-history
Een zoektocht

We voeren in deze cursus een zoektocht uit naar zijn bizarre en kleurrijke universum, een universum dat nauwelijks enige begrenzingen kent. Daarbij zullen we stilstaan bij de mondaine badplaats Oostende. We maken kennis met de met maskers, schelpen, chinoiserieën en carnavalsattributen gevulde souvenirwinkel van zijn moeder en tante. En we maken kennis met de avant-gardistische kunstenaarsgroepen l’Essor en Les XX, en met Ensors geschriften en zijn lang verborgen meesterwerk ‘ De intocht van Christus te Brussel’. 

We leggen ons vooral toe op zijn belangrijkste momenten als schilder en gaan voorbij aan het feit dat hij ook musicus is geweest.

Het zal vooral een kleurrijke zoektocht worden. De cursus is als een capita selecta samengesteld uit een oorspronkelijke reeks van 10 lezingen van kenner bij uitstek, Bart Jan de Graaf. 

Bart Jan de Graaf is afgestudeerd als historicus aan de Universiteit Utrecht, met als specialisatie ‘cultuur- en ideeëngeschiedenis vanaf de Verlichting’. Na afronding van deze studie was hij onder meer elf jaar als kunsthistorische gids verbonden aan het Bonnefantenmuseum. Van 2006 tot 2012 werkte hij in Museum Het Domein in Sittard, waar hij onder andere een zevental tentoonstellingen organiseerde. 

Sinds 2012 is hij als freelancer werkzaam en geeft hij cursussen met een cultuur- en ideeënhistorische inhoud en is hij betrokken bij diverse activiteiten die onder de brede noemer ‘cultuureducatie’ zijn samen te vatten (publicaties, presentaties, activiteiten in musea, lezingen, enzovoorts).

De volgende video is een soort smaakmaker voor deze cursus en we zien er ook de belangrijkste onderwerpen die we zullen behandelen.

Cursusduur en voorkennis

Dit is een relatief lange cursus. De duur van deze cursus is ca. 3 – 4 uur. Er is geen bijzondere voorkennis vereist maar we merken wel op dat de cursussen van Bart Jan de Graaf op een hoger niveau staan dan de meeste cursussen die we aanbieden, onder het motto: voor elk wat wils.